Szczególny wymiar odkrycia na budowie S1 na granicy Śląska. "Dysponowaliśmy innym obrazem rzeczywistości". Co odkryto w Jawiszowicach?

- W przypadku Jawiszowic mamy do czynienia ze śladami osadnictwa. Są to konkretne osiedla lub obozowiska, gdyż tutaj jest mowa również o etapie zbieracko-łowieckim – na to wskazują najstarsze znaleziska. Późniejsze natomiast odnoszą się do osiadłego, stałego osadnictwa rolniczego. Tam mamy na pewno ślady osadnictwa mezolitycznego, osadnictwa wczesnej epoki brązu oraz osadnictwa kultury łużyckiej ze schyłku epoki brązu i wczesnego żelaza – mówi w rozmowie z Dziennikiem Zachodnim archeolog dr Bogusław Chorąży z Muzeum Historycznego w Bielsku-Białej.

Określenie skali odkrycia, jego „ważności” nie jest rzeczą łatwą. Trudno także porównywać do siebie konkretne znaleziska. Mimo to poprosiliśmy dra Bogusława Chorążego o porównanie i zestawienie ze sobą odkryć z terenu budowy S1 w Jawiszowicach ze skarbami sprzed 2600 lat odkrytymi w podbielskich Kobiernicach i Porąbce.

- Odkryte w podbielskich Kobiernicach i Porąbce przedmioty to są znaleziska tzw. depozytów skarbowych. Przedmioty z reguły dość cenne dla dawnych społeczności i składane w wyjątkowych okolicznościach. Skarby są wyjątkowe, zdecydowanie rzadziej spotykane niż obiekty, takie jak osiedla czy nawet cmentarzyska. (…) Myślę, że ta kategoria jest raczej nieporównywalna – wyjaśnia archeolog. Przy czym dodaje, że doniosłość odkrycia w Jawiszowicach ma nieco inny wymiar.

- Te znaleziska zapewniają pewną mapę osadniczą. Wprowadzają też nowe dane do obrazu osadnictwa, zwłaszcza jeżeli chodzi o wczesną epokę brązu, kulturę mierzanowicką. Pod względem wiedzy, którą posiadamy, są to dla nas elementy cenne, nowsze. Trudno je przecenić – zaznacza Bogusław Chorąży.

Wiedza źródłoznawcza jest zatem kluczowa. I to nawet bardziej niż zawartość poszczególnych obiektów, zabytków. Jak zaznacza archeolog, to znajomość faktów buduje obraz rzeczywistości historycznej. W tym przypadku inny niż ten, którym do tej pory dysponowaliśmy. Znaczenie ma również natężenie śladów.

- Jesteśmy na terenie Pogórza Śląskiego, które jest przedpolem stosunkowo bliskim Beskidu, czyli obszaru pod względem osadniczym o wiele trudniejszym i rzadziej zasiedlonym. Znalezisk na tym terenie mamy zdecydowanie mniej. Tym bardziej te odkrycia mają większy wymiar. Pokazują, jak trudniejsze warunki glebowe ograniczały wkroczenie społeczności ludzkich. Natomiast okazuje się, że nie stanowiły one aż tak silnej bariery. Choć oczywiście ta intensywność zasiedlenia była zdecydowanie mniejsza niż na obszarach podkrakowskich – dodaje.

Jak przekazał Marek Prusak, rzecznik prasowy katowickiego oddziału Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad, ze względu na ujawnienie obiektów archeologicznych na dwóch stanowiskach, wykonawca został zobowiązany do wstrzymania robót w tej części placu budowy. Inżynier kontaktu, po analizie zgromadzonych materiałów oraz roszczeń wykonawcy, uznał za zasadne przedłużenie czasu na ukończenie inwestycji o 223 dni kalendarzowe.

Prace prowadzono na dwóch stanowiskach. Na jednym z nich odkryto zabytki ludności tzw. kultury łużyckiej, występującej w epoce brązu i wczesnej epoce żelaza w latach 1100 - 400 p.n.e., na drugim zaś zabytki kultury mierzanowickiej, która rozwijała się na badanym terenie we wczesnej epoce brązu tj. w latach 2300 - 1800 p.n.e.

- W trakcie badań wykopaliskowych, prowadzonych we wrześniu i październiku 2023 roku, przebadano obszar o powierzchni 30 arów. Odkryto osiem zagłębionych w ziemię obiektów archeologicznych. Sześć z nich to głębokie jamy zasobowe, które pierwotnie pełniły funkcję piwniczek. Pozostałe dwa to tzw. jamy posłupowe, a więc pozostałości po wbitych w ziemię drewnianych słupach, które stanowiły element nieuchwyconej w trakcie badań konstrukcji naziemnej – pisze w specjalnym komunikacie GDDKiA.

W trakcie eksploracji obiektów natrafiono również na fragmenty glinianych naczyń. Pochodzą one z okresu funkcjonowania na badanym terenie osady ludności tzw. kultury łużyckiej, występującej w epoce brązu i wczesnej epoce żelaza w latach 1100 - 400 p.n.e. Wykonywana planigrafia pozwoliła na odkrycie 12 krzemieni i 34 fragmentów ceramiki.

- Na oddalonym o kilkaset metrów stanowisku zarejestrowano sześć obiektów archeologicznych, z czego trzy to tzw. jamy posłupowe, będące pozostałościami po konstrukcjach drewnianych, dwie szeroko rozumiane jamy gospodarcze (dawne piwniczki) związane z funkcjonowaniem osady oraz obiekt określony jako rów. W wypełnisku jednego z obiektów w trakcie jego eksploracji natrafiono na trzy zabytki wykonane z krzemienia oraz 24 fragmenty ceramiki tzw. kultury mierzanowickiej, która rozwijała się na badanym terenie we wczesnej epoce brązu, tj. w latach 2300 - 1800 p.n.e. - precyzuje komunikat drogowców.

Okryto tu także krzemienny grot strzały, misternie wykonany z krzemienia jurajskiego oraz 34 inne zabytki krzemienie i trzy fragmenty ceramiki.

W związku z prowadzonymi pracami archeologicznymi wykonawca musiał wstrzymać roboty prowadzone w tej części placu budowy. Konieczne okazało się przedłużenie czasu na ukończenie inwestycji. Zgodnie z podpisanym aneksem termin zakończenia budowy odcinka został przesunięty z 26 lipca 2024 r. na 5 czerwca 2025 r.

Drogowcy poinformowali, że obecnie zaawansowanie prac przy odcinku S1 wynosi 57 proc. Budowa fragmentu drogi z Oświęcimia do Dankowic jest częścią większego odcinka S1 prowadzącego z Oświęcimia do Bielska-Białej Hałcnowa.