Zakopane: Witkiewicz był nie tylko ojcem słynnego Witkacego. Wiedzieliście, że to jemu Zakopane zawdzięcza swoją charakterystyczną zabudowę?

Kiedy w 1873 roku Zakopane zaczęło swoją przemianę ze zwykłej wsi w miejscowość turystyczną, pomysł na zabudowę tego miejsca był zupełnie inny. Stanisław Witkiewicz, krytyk i teoretyk sztuki, powiedział wtedy “dość!” i całkowicie odmienił ówczesne spojrzenie na architekturę Zakopanego.

Jak podaje portal zabytek.pl, pochodzący z rodziny szlacheckiej Stanisław Witkiewicz, oprócz bycia ojcem słynnego artysty Witkacego - który, zdaje się, poszedł w ślady ojca - był przede wszystkim krytykiem i teoretykiem sztuki, który odmienił architekturę Zakopanego. Studiował na Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu oraz Monachium. Kiedy w 1886 roku przybył do wsi, która w tamtym czasie przechodziła przemianę w miejscowość turystyczną, przeraziła go moda na zabudowę rodem ze Szwajcarii. Niepasujące w jego ocenie budynki w stylu obcym, niepolskim, określił jako „kupę śmieci, przyniesioną wiatrem ze świata”. Od tamtej pory, choć nie był architektem, zapożyczając ze stylu Podhala, zaprojektował obiekty, które można zobaczyć do dziś będąc w Zakopanem. Być może zetknęliście się z tymi budynkami nie raz… Poznajcie słynne projekty prekursora zakopiańskiej architektury!

Wybudowana w latach 1904-1907 kaplica stanowi przykład zastosowania stylu zakopiańskiego w architekturze sakralnej. Powstała na prośbę Adama Uznańskiego, którego ostatnią wolą było ufundowanie rodzinnej kaplicy. Syn zmarłego polecił Stanisławowi Witkiewiczowi zaprojektowanie obiektu - był to jeden z jego ostatnich projektów na terenie Zakopanego. Od 1993 roku kaplica znajduje się w rejestrze zabytków. Obecnie o budynek dbają zakonnicy, a kaplica jest otwarta codziennie w godz. 10:00-17:00 oraz w czasie nabożeństw.

Słynną willę ufundował brat Stanisława - Jan. W latach 30. XX wieku zamieszkał w niej Witkacy - właśnie wtedy dom zaczęto nazywać “Witkiewiczówką”. To właśnie w tym budynku artysta namalował ostatni portret i wyjechał z Zakopanego na zawsze. Po II wojnie światowej willa przechodziła z rąk do rąk - począwszy od Stowarzyszenia Historyków Sztuki, którzy stworzyli tam Dom Pracy Twórczej, po spółkę akcyjną, która zdecydowała się na dobudowę czterech domków wczasowych. Obecnie, dokładnie od 2001 roku, budynek jest w posiadaniu osób prywatnych.

Wzniesioną pod koniec XIX wieku willę zbudowano dla Jana Gwalberta Pawlikowskiego - wybitnego taternika i znawcy gór. Z początku budynek miał pełnić tylko funkcję wypoczynkową dla Pawlikowskiego i jego rodziny. Okazało się, że to właśnie “pod Jedlami” powstało dzieło “Kultura a natura” - znany manifest traktujący o potrzebach i formach ochrony przyrody. W 1900 roku model domu zaprezentowano na Wystawie Światowej w Paryżu, a trochę ponad 30 lat później uznano go za zabytek sztuki.

Do innych znanych projektów Stanisława Witkiewicza należą chociażby wille: “Koliba”, “Oksza” czy “Pod Wykrotem”, pomnik Tytusa Chałubińskiego i Sabały czy kaplica pw. Św. Krzyża i klasztoru Albertynów na Kalatówkach (ob. klasztor Albertynek).

Stanisław Witkiewicz zmarł w 1915 roku z powodu gruźlicy. Pozostawił po sobie jednak dziedzictwo, które stało się wizytówką Zakopanego i prawdopodobnie będzie podziwiane przez przyszłe pokolenia - dokładnie tak, jak ma to miejsce dziś.